काठमाडौं। काठमाडौं कलिङ्गा साहित्य महोत्सव (केएलएफ) को तेस्रो संस्करण भव्य रूपमा ललितपुरको होटेल हिमालयमा समापन भएको छ। दुई दिनसम्म चलेको यो महोत्सवको मुख्य थिम “नेपाल: एसियाली कला, संस्कृति र साहित्यको प्रवेशद्वार” थियो। महोत्सवमा नेपाल, भारत, भुटान, श्रीलङ्का लगायत दक्षिण एसियाका ३०० भन्दा बढी लेखक, कलाकार, र विद्वानहरूको सहभागिता रहेको थियो।
कार्यक्रमको समापनसँगै चौथो संस्करण आगामी सेप्टेम्बर १३-१४, २०२५ मा आयोजना गरिने घोषणा गरियो। महोत्सवका दौरान प्रसिद्ध कवि डा. भुवन ढुङ्गानालाई यशस्वी साहित्य सम्मान प्रदान गरियो भने लक्ष्मी मुरदेश्वर पुरी, सञ्जीव सान्याल र अच्युत सामन्तलाई यशस्वी सम्मान प्रदान गरियो। पाँच विधामा छ वटा पुस्तकलाई यशस्वी पुस्तक पुरस्कार २०८१ प्रदान गरियो, जसमा देवव्रतको कविता सङ्ग्रह अस्वस्थमाको निधारबाट बागमती बग्छ, मुनाको कथा सङ्ग्रह लार, र ममिला जोशीको निबन्ध सङ्ग्रह प्रश्नहरू त बाँकी नै रहन्छन् पुरस्कृत भए। ममिला जोशीले यो पुरस्कार अरुण गुप्तासँग संस्कृति चिन्तनका लागि साझा गरिन्। रोहिणी रनाको द नेपाल कुक बुक र यज्ञराज उपाध्यायको काल कर्णालीको लोक साहित्य तथा संस्कृति अनुसन्धानपुस्तकले पनि पुरस्कार प्राप्त गरे। प्रत्येक विजेताले रु. २०,००० नगदसहित सम्मान प्राप्त गरे।
सांस्कृतिक र साहित्यिक सम्बन्धको उत्सव
नेपाल र दक्षिण एसियाबिचको सांस्कृतिक र साहित्यिक सम्बन्धलाई यो महोत्सवले एक प्रमुख मञ्च प्रदान गरेको थियो। केएलएफ-काठमाडौंका निर्देशक रञ्जना निरौलाले महोत्सवले सिमाना नाघेर कला, साहित्य, र संस्कृति संवादलाई प्रवर्द्धन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको बताइन्।
विशेष सत्र र छलफलहरू
महोत्सवका आकर्षक सत्रहरूमध्ये अभिनेता राजेश हमाल र रुपेश श्रेष्ठबिचको “नेपाली चलचित्रलाई समर्पित जीवन” शीर्षकको संवादले ठुलो ध्यान खिच्यो। हमालले नेपाली चलचित्र उद्योगको प्रगति र यसको भविष्यबारे आफ्नो विचार राख्दै भने, “चलचित्र उद्योग अघि बढ्दैछ, र यस यात्रा केहीलाई मन पर्न सक्छ, केहीलाई नपर्ला, तर उद्योगले निश्चित रूपमा प्रगति गरिरहेको छ।”
त्यस्तै, “नेपाल: एसियाली कला, संस्कृति र साहित्यको प्रवेशद्वार” शीर्षक सत्रमा डा. अभि सुवेदी, उदय प्रकाश, र रोहिणी रनाले सहभागिता जनाएका थिए। डा. सुवेदीले नेपालमा लिच्छवि कालदेखि नै अद्भुत वास्तुकला सिर्जना भएको कुरा प्रकाश पारे भने, रोहिणी रनाले भोजन पनि कला र संस्कृतिको अभिन्न अङ्ग भएकोमा जोड दिइन्।
अर्को चर्चित सत्र “डिजिटल युगमा विकास र कूटनीति” मा नेपालका पूर्व भारतीय राजदूत रञ्जित रेले नेपालको संविधान लेखन र तराई आन्दोलनको कठिन समयमा आफ्नो अनुभव बाँडे।
साहित्यको भविष्य र सशक्त आवाजहरू
सत्र “भोलिका स्वर: दक्षिण एसियाका उदयमान साहित्यिक प्रतिभाहरू” मा रञ्जन अडिगाले नयाँ पुस्ताका बारेमा भएका गलत धारणाहरूलाई खण्डन गर्दै भने, “आजको पुस्ताले साहित्य र संस्कृति प्रति चासो गुमाएको भन्ने धारणा गलत हो। नयाँ माध्यमहरूले यस पुस्तालाई अझ नजिक ल्याएको छ।”
यस महोत्सवमा डायस्पोरा, महिला सशक्तीकरण, र साहित्यको भूमिका जस्ता महत्त्वपूर्ण छलफलहरू पनि समावेश थिए। “एआईको युगमा साहित्यको भूमिका” र “नेपाल भाषाको लिपि र साहित्य: विगत र वर्तमान” शीर्षक सत्रहरूले पनि उल्लेखनीय चासो पाएको थियो।
कलिङ्गा साहित्य महोत्सवको निरन्तरता
काठमाडौं कलिङ्गा साहित्य महोत्सव, भुवनेश्वर, भारतमा स्थापित कलिङ्गा साहित्य महोत्सवको विस्तार हो। यसले सिमाना नाघेर कला, साहित्य, र सांस्कृतिक संवादलाई प्रवर्द्धन गर्दै आएको छ। यस पटकको महोत्सव यशस्वी प्रज्ञ प्रतिष्ठान, हिमालयन डायरी प्रा.लि., सूर्य नेपाल गाथा, र जीवन बिमा निगम (एलआईसी) नेपालको सहयोगमा सम्पन्न भयो।